Bìa sách "Buddhism and Science"
Có thể bàn về cái gì khi nói đến tương quan giữa đạo Phật và khoa học? Có lẽ, cả hai cùng đi trên con đường tìm về thực tại. Đạo Phật với vai trò con đường tâm linh đã giúp cuộc đời này vơi đi nhiều nỗi khổ. Khoa học với vai trò con đường tạo ra vật chất đã giúp cuộc đời này bớt nhọc xác thân. Đó là cái chung. Còn cái riêng là gì? Có lẽ, nhiều người sẽ nghĩ, khoa học là địa hạt của lí trí, không có chỗ cho niềm tin, và ngược lại, đạo Phật là địa hạt của niềm tin, không có chỗ cho lí trí. Thật ra không phải như vậy.
Niềm tin trong khoa học
Người ta hay cho rằng khoa học có nền tảng là lí tính, không có chỗ cho niềm tin mơ hồ, mâu thuẫn. Thật thế à? Lấy ví dụ trong môn hình học Euclid mà ai cũng đã từng học qua. Thứ nhất, định nghĩa những khái niệm cơ bản như điểm, đường thẳng, mặt phẳng được mặc nhiên thừa nhận! Trong đó, điểm được xem là một thứ không có kích thước hay kích thước bằng không. Vậy tại sao tập hợp vô số thứ không kích thước như thế lại thành một đường thẳng có kích thước hay độ dài được? Kế đến, đường thẳng được coi là không có bề rộng, vậy tại sao tập hợp vô số thứ không có bề rộng như thế lại thành một mặt phẳng có bề rộng được?
Loại hình học này được xây nên dựa trên hệ tiên đề Euclid nổi tiếng, mà ta đã biết tiên đề được xây dựng mà không chứng minh, nghĩa là ta chỉ có tin hay không tin thôi chứ không có cách gì phân tích bằng lí lẽ được.
Tương tự như vậy trong ngành đại số. Quí vị nào biết các cấu trúc đại số cơ bản như nhóm, vành, trường đều biết là chúng được định nghĩa cũng theo lối tiên đề, và vài tính chất cơ bản như giao hoán hay không giao hoán cũng vậy.
Kan 